embarassing
VIP
Xafladii Bahir-dar iyo Xanuunkii Soomaalida
Waligay ismaan lahay Mustafa sidan ah! Walhii Ax!
Tariikhdu markay ahayd 1994, waxa shir lagu qabtay magaalda Toronto ee Dalka Kanada. Ururkii ERGO (Ergada Watashashig Soomaaliyeed) ayaa abaabulay. Aasasayaashi ayaan ka mid ahaa, Waxa kale oo ka mid ahaa (Prof Said Samatar (AU), Ali Khalif Galydh, Max'd Saciid Toogane, Dr. Ali Cabdiraxaman Xirsi, Dr. Maxamuud Taani, Maxamuud Nine, Dr. Amin Adan). Waxa marti galinta Kanada horumood ka ahaa saaxiibkay Abdiraxmaan Xoosh(AU).
Professor Saciid Samatar ayaa qudbad qiiro leh ka jeediyey. Waxa uu soo tibaaxay halgan-cilmiyeedkii aqoonyahanada Soomaalida iyo ku itoobiya u dhaxeeyeey mudo dheer. Isaga oo Ilin ku soo taagantahay ayuu sidan yidhii:
“Professor Masfin Welde Mariam, oo ahaa ninkii qoray buuga la yidhaa, “Soomaaliya: cunigii Caasiga ahaa ee Afrika” maata wuu iga adkaaday guushiina wey raacday. Itoobiya wa dhisantahay waanay sii socotaa. Somaaliyase way duntay; wey burburtay! Af aan kula doo tamo igu ayeel intuu yidhii, uu boogtiisii laabtay ayuu masraxii ka boqoolay.”
Dad badan oo ilmaynaya, qaarkoo lixdan jir ahaayeen ayaan u jeeday.
Inagana maanta waxa iga guulaysta Fiqru Tolosa (oo qudbadiisa turjumadeedi qoraalkan ku jirto – waa ninka lixaad) iyoo Axmaaradii islweynayd een mudo dheer la soo tootamaynay. Fiqru Tolosa waxaan wax ku wada qori jirnay Ethiopian Review. Xiligaas aniga runtii ka adkaa, mantase waxa Bahir-dar ka dhacaa ii jabiyey.
Dad badan ayaa iga codsaday in aan si kooban inta nuxurka ah ee vidiyaha Bahir-dhar u turjumo. Sababta aan isgu xilqaamayo inaba arintan shaqsi ma aha. Waa dareen laxejeclo ah oo ku addan qadiyada Soomaaliyeed. Waa qadiyad aan is idhii xaladii Bahir-dhar wey ku xad gudubtay, Kusim MW Mustafa Cumar ayaana masuul ka ah.
Masraxa dhowr qof ayaa ka hadlay. Oday Soomaliyeed oo kaliya ayaa taraxayey – Suldaan Ina Duulane. Waa kuwan hada ladoodii oo kooban:
1. Kan ugu horeeya oo la yidhii waa xabashi Soomali waxba ka soo qaadi ma lahayn oo waxa looga dan lahaa in la muujiyo in Axmaro iyo Soomaali isku milmeen. Shaqsigani waxa uu aad u amaanay sida hada Amxaarada DDS ku nooli ay u raysatay. Hadalkiisa waxa uu ku soo gunaanaday in Kusime MW Mustafe Cumar (KMMC) uu simay qabaailka Soomaalida gudahooda iyo shuubta Itoobiya ee DDS ku nool iyo Soomaalida. Maanta waxaanu la xaquuq nahay Soomaalida, ayuu sheegay.
Waxa uu ka sheekeeyey in ay dagmooyinka Jigjiga wax ka xukumaan. Waxa uu ku faanay in Axmaarada Jigjiga dagani ay labadii bilood mar la kulmaan KMWMC.
2. Waxa intaas xigay ka qaybgalihii labaad oo ahaa Axmaar kuwa maylka adag ah. Waxa uu tibaaxay qarnigii 19aad iyo sida ay Soomaalidu Itoobiya wax uga dhiseen uguna ciidameen. Waxa uu soo qaatay maamulkii suubanaa ee Ras Meknn 1890hii markii uu Harar qabsaday. Markuu Ras Mokonen Harar qabsaday ayuu yidhii, waxa uu assibay maamul waafi ah oo fiican iyo booliis casri ah. Booliskaa qayb ka mid aha oo Soomali ilalo ahayd ayuu Raas Mekone had-yad ahaan ugu diray Minilik oo Addis Ababa joogay. Sifiican ayey Minilik iyo Addis Ababa ugu ciidameen ilaaladii Soomalida ahayd (Sumale Zabanyooch). Waa Soomaali Minilik jacely darteen naftooda u hurtay waa sida hadalka loo dhigee.
Xaga kale waxa uu ku nuuxnuuxsaday in balabaadada iyo dawladii Ras Mekonin si fiican uwada shaqayn jireen. Anaka oo kaliya maanaan ilbixin gobolka ee waa lawada ilbixiyey (Bijaajin maqnaad say hon, abran aqanan meaning, We both civilized Somali area! what a colonial language!) ayuu yidhii.
Sheekadii Grimme Neway ayuu ku soo gabogabeeyey. Taasi in ninka Girmme Neway la odhan jiray oo Soomaali ka yar naxay wey jirtay, laakiin nankaas hadalkiisu bah dil, yasid, iyo liid uu taariikhdii Soomalida ku riday ayaa aad iidanaqday.
Ka dar oo dibi dhal! Wax u sheegay, isaga oo is leh taariikhda intii Tigreega ka horaysay ay fiicnay waxa uu inoo sheegay sidan: wixii ka horeeyey 1983 tirsi-tariikheedka Itoobiya waxa Soomalida iyo Axmaarada ka dhexeyey “Is-aaminaad.” Hase yeeshee, wixii 1983 ka ka dambeeyey wax iskukeen haya wax layidhaa “contract" ama xeer qaran. Waxa u ka wadaa markii hore dad isjecel oo walaalo ah ayaan ahayn, hadase dawlada ayaa isku keen haysa. Sidii hore ayuu u hanqal taagayey isaga oo ka dhigaya in dhibta hadeer la abuurayo. Intaasoo dhan KMWMC iyo wafdiguusu sac ayey tumayaan.
3. Oday sadexaad ood moodo in uu ku takhasuso taariiikhda kiiniisada Itoobiya sida ay u turjunto taariikhda Geeska Africa ayaa ku xigay. Horaan magaca Mustafa yaau akhriyi garanwaayey. Mustate ayuu ugu yeedhaty. Odaygani ood moodo in weli ku jiro 1950hii markii Axmaaro arliga xukumi jirtay ayaa magac maamus addunka ku leh soo qaatay: Mandela, Gandhi, … waxuu wadaba waxa uu inagu dhirbaaxay “Dhagmawi Minilik,” ama Minilkii labaad. Wax uu ahaa ayuu yidhii caadil xaquual insaanka ku saliya. Mustafa waxa uu la mid yahay Minilik ayuu yidhii (Walaahi markaan halkaa marayo madaxaa iwareeray!).
Waxa uu raaciyey: Axmaro iyo Soomaali wey isdhaldhaleen way isku milmeen.
Markaan bartaa marayo ayaan Tylanol u baahday oo go’aansadayna in aan inta kale dib idiin ku dhigo.
Walaahi Inta kale ka sii daran. Waxaan rajaynayaa in lagu dhagxyeeyo ninka Suldan Duulane ka turjumahay (waa kii Admiralkana ka turjumay) jigjijga markuu yimaado. Suldaanku inta karaankii waa iska celiyey laakiin Mustafa iyo ninka had iyo jeero turjubaanka u ah ayaa kas iyo ogaan ka been sheegay fariinta meelo qaarkeed waafiga la ahyd ee Suldaanku ku celceliyey. Wax buu dareemay Suldaanu!
Lix qof oo KMWMC ku jiro ayaa ii hadhay ee waa inoo bari.
Weli waxa hadhay ama ino laaban ka yidhii Muqdiahi waxay u taahantahay boqor axmaar ah oo Muqdishu xukumay oo la odhan jiray Muqadish.
Waligay ismaan lahay Mustafa sidan ah! Walhii Ax!
Tariikhdu markay ahayd 1994, waxa shir lagu qabtay magaalda Toronto ee Dalka Kanada. Ururkii ERGO (Ergada Watashashig Soomaaliyeed) ayaa abaabulay. Aasasayaashi ayaan ka mid ahaa, Waxa kale oo ka mid ahaa (Prof Said Samatar (AU), Ali Khalif Galydh, Max'd Saciid Toogane, Dr. Ali Cabdiraxaman Xirsi, Dr. Maxamuud Taani, Maxamuud Nine, Dr. Amin Adan). Waxa marti galinta Kanada horumood ka ahaa saaxiibkay Abdiraxmaan Xoosh(AU).
Professor Saciid Samatar ayaa qudbad qiiro leh ka jeediyey. Waxa uu soo tibaaxay halgan-cilmiyeedkii aqoonyahanada Soomaalida iyo ku itoobiya u dhaxeeyeey mudo dheer. Isaga oo Ilin ku soo taagantahay ayuu sidan yidhii:
“Professor Masfin Welde Mariam, oo ahaa ninkii qoray buuga la yidhaa, “Soomaaliya: cunigii Caasiga ahaa ee Afrika” maata wuu iga adkaaday guushiina wey raacday. Itoobiya wa dhisantahay waanay sii socotaa. Somaaliyase way duntay; wey burburtay! Af aan kula doo tamo igu ayeel intuu yidhii, uu boogtiisii laabtay ayuu masraxii ka boqoolay.”
Dad badan oo ilmaynaya, qaarkoo lixdan jir ahaayeen ayaan u jeeday.
Inagana maanta waxa iga guulaysta Fiqru Tolosa (oo qudbadiisa turjumadeedi qoraalkan ku jirto – waa ninka lixaad) iyoo Axmaaradii islweynayd een mudo dheer la soo tootamaynay. Fiqru Tolosa waxaan wax ku wada qori jirnay Ethiopian Review. Xiligaas aniga runtii ka adkaa, mantase waxa Bahir-dar ka dhacaa ii jabiyey.
Dad badan ayaa iga codsaday in aan si kooban inta nuxurka ah ee vidiyaha Bahir-dhar u turjumo. Sababta aan isgu xilqaamayo inaba arintan shaqsi ma aha. Waa dareen laxejeclo ah oo ku addan qadiyada Soomaaliyeed. Waa qadiyad aan is idhii xaladii Bahir-dhar wey ku xad gudubtay, Kusim MW Mustafa Cumar ayaana masuul ka ah.
Masraxa dhowr qof ayaa ka hadlay. Oday Soomaliyeed oo kaliya ayaa taraxayey – Suldaan Ina Duulane. Waa kuwan hada ladoodii oo kooban:
1. Kan ugu horeeya oo la yidhii waa xabashi Soomali waxba ka soo qaadi ma lahayn oo waxa looga dan lahaa in la muujiyo in Axmaro iyo Soomaali isku milmeen. Shaqsigani waxa uu aad u amaanay sida hada Amxaarada DDS ku nooli ay u raysatay. Hadalkiisa waxa uu ku soo gunaanaday in Kusime MW Mustafe Cumar (KMMC) uu simay qabaailka Soomaalida gudahooda iyo shuubta Itoobiya ee DDS ku nool iyo Soomaalida. Maanta waxaanu la xaquuq nahay Soomaalida, ayuu sheegay.
Waxa uu ka sheekeeyey in ay dagmooyinka Jigjiga wax ka xukumaan. Waxa uu ku faanay in Axmaarada Jigjiga dagani ay labadii bilood mar la kulmaan KMWMC.
2. Waxa intaas xigay ka qaybgalihii labaad oo ahaa Axmaar kuwa maylka adag ah. Waxa uu tibaaxay qarnigii 19aad iyo sida ay Soomaalidu Itoobiya wax uga dhiseen uguna ciidameen. Waxa uu soo qaatay maamulkii suubanaa ee Ras Meknn 1890hii markii uu Harar qabsaday. Markuu Ras Mokonen Harar qabsaday ayuu yidhii, waxa uu assibay maamul waafi ah oo fiican iyo booliis casri ah. Booliskaa qayb ka mid aha oo Soomali ilalo ahayd ayuu Raas Mekone had-yad ahaan ugu diray Minilik oo Addis Ababa joogay. Sifiican ayey Minilik iyo Addis Ababa ugu ciidameen ilaaladii Soomalida ahayd (Sumale Zabanyooch). Waa Soomaali Minilik jacely darteen naftooda u hurtay waa sida hadalka loo dhigee.
Xaga kale waxa uu ku nuuxnuuxsaday in balabaadada iyo dawladii Ras Mekonin si fiican uwada shaqayn jireen. Anaka oo kaliya maanaan ilbixin gobolka ee waa lawada ilbixiyey (Bijaajin maqnaad say hon, abran aqanan meaning, We both civilized Somali area! what a colonial language!) ayuu yidhii.
Sheekadii Grimme Neway ayuu ku soo gabogabeeyey. Taasi in ninka Girmme Neway la odhan jiray oo Soomaali ka yar naxay wey jirtay, laakiin nankaas hadalkiisu bah dil, yasid, iyo liid uu taariikhdii Soomalida ku riday ayaa aad iidanaqday.
Ka dar oo dibi dhal! Wax u sheegay, isaga oo is leh taariikhda intii Tigreega ka horaysay ay fiicnay waxa uu inoo sheegay sidan: wixii ka horeeyey 1983 tirsi-tariikheedka Itoobiya waxa Soomalida iyo Axmaarada ka dhexeyey “Is-aaminaad.” Hase yeeshee, wixii 1983 ka ka dambeeyey wax iskukeen haya wax layidhaa “contract" ama xeer qaran. Waxa u ka wadaa markii hore dad isjecel oo walaalo ah ayaan ahayn, hadase dawlada ayaa isku keen haysa. Sidii hore ayuu u hanqal taagayey isaga oo ka dhigaya in dhibta hadeer la abuurayo. Intaasoo dhan KMWMC iyo wafdiguusu sac ayey tumayaan.
3. Oday sadexaad ood moodo in uu ku takhasuso taariiikhda kiiniisada Itoobiya sida ay u turjunto taariikhda Geeska Africa ayaa ku xigay. Horaan magaca Mustafa yaau akhriyi garanwaayey. Mustate ayuu ugu yeedhaty. Odaygani ood moodo in weli ku jiro 1950hii markii Axmaaro arliga xukumi jirtay ayaa magac maamus addunka ku leh soo qaatay: Mandela, Gandhi, … waxuu wadaba waxa uu inagu dhirbaaxay “Dhagmawi Minilik,” ama Minilkii labaad. Wax uu ahaa ayuu yidhii caadil xaquual insaanka ku saliya. Mustafa waxa uu la mid yahay Minilik ayuu yidhii (Walaahi markaan halkaa marayo madaxaa iwareeray!).
Waxa uu raaciyey: Axmaro iyo Soomaali wey isdhaldhaleen way isku milmeen.
Markaan bartaa marayo ayaan Tylanol u baahday oo go’aansadayna in aan inta kale dib idiin ku dhigo.
Walaahi Inta kale ka sii daran. Waxaan rajaynayaa in lagu dhagxyeeyo ninka Suldan Duulane ka turjumahay (waa kii Admiralkana ka turjumay) jigjijga markuu yimaado. Suldaanku inta karaankii waa iska celiyey laakiin Mustafa iyo ninka had iyo jeero turjubaanka u ah ayaa kas iyo ogaan ka been sheegay fariinta meelo qaarkeed waafiga la ahyd ee Suldaanku ku celceliyey. Wax buu dareemay Suldaanu!
Lix qof oo KMWMC ku jiro ayaa ii hadhay ee waa inoo bari.
Weli waxa hadhay ama ino laaban ka yidhii Muqdiahi waxay u taahantahay boqor axmaar ah oo Muqdishu xukumay oo la odhan jiray Muqadish.
